Petrol, Do�al Gaz ve Jeotermal Enerji Hakk�nda Merak Edilenler


Cevaplar

"Ham" petrol nedir?

Yerk�re i�erisinde organik materyalin ba�kala��m� ile olu�mu� ve g�zenekli kaya�lar i�erisinde depolanm�� s�v� haldeki hidrokarbonlara ham petrol ad� verilir. Petrol�n ba��ndaki "ham" terimi bir hammadde oldu�unu ve hen�z i�lenmedi�ini g�sterir. Ham petrol, rafinerilerde bile�enlerine ayr��t�r�larak (dam�t�larak) g�nl�k ya�am�m�zda kulland���m�z pek �ok ara madde ve akaryak�t �r�nleri elde edilir.

�ngilizcede petrol yerine kullan�lan petroleum terimi k�ken olarak Grek�e�den (Yunanca�dan) t�remi� olup, ta� anlam�na gelen "petra" kelimesi ile ya� anlam�na gelen "oleo" kelimelerinin birle�imidir ve ta�ya�� anlam�na gelir.  Eski Grekler�den daha �nce, Mezopotamya dillerinde naptu kelimesi ta�ya�� anlam�nda kullan�lm��t�r.  Daha sonra bu kelime nafta olarak evrimle�mi� ve bug�n pek �ok dilin kelime haznesine ham petrol veya petrolden elde edilen gazya�� ve benzin t�r� hidrokarbon s�v�lar� belirtmek �zere girmi�tir.

<< SAYFA BA�I

 Petrol ve do�al gaz nas�l olu�mu�tur?

Hidrokarbonlar�n ve dolay�s�yla petrol ve gaz�n yeralt�nda nas�l olu�tu�u kesinlikle bilinmemekle birlikte, 20. y�zy�l�n ba��ndan beri s�regelen bilimsel ara�t�rma sonu�lar�, t�m hidrokarbonlar�n ya�am�n� yitirmi� canl�lar�n art�klar�n�n durgun deniz ve g�l gibi ortamlar�n taban�nda birikmesiyle olu�maya ba�lad�klar�n� ortaya koymaktad�r.  Deniz, g�l veya akarsularda ya�am�n� yitirmi� olan bitkisel ve hayvansal canl�lar (yani �l� organizmalar) akarsular�n bu ortamlara ta��d��� kum, kil ve mineral tanecikleri ile birlikte dibe ��kerek y���l�rlar.  Bitkisel ve hayvansal k�kenli malzemeler mikroskopik boyuttan g�zle g�r�lebilecek boyuta kadar de�i�en b�y�kl�klerdeki organik art�klardan olu�urlar.

Milyonlarca y�l s�ren bu ��kelme ve y���lma olay� t�m ��kel malzemenin kal�nl���n�n artmas�na neden olur.  Ancak, artan kal�nl�kla birlikte ��kellerin tabana uygulad�klar� a��rl�kta artar.  �nce ��kelen ve altta kalan kaya� bile�enleri s�rekli artan �st a��rl�k etkisi alt�nda s�k�la�maya ve biribirlerine tutunmaya ba�larlar.  Organik art�klar da, s�k�la�an kat� tanecikleri aras�nda g�zenek ad� verilen �ok k���k bo�luklarda ve �atlaklarda su ile birlikte s�k���rlar ve yer alt�ndaki �s�, radyoaktif element ���mas�, bakteri etkisi ve �st a��rl�k bask�s� gibi etkenler alt�nda kimyasal bozunmaya ve molek�ler de�i�ime u�rarlar.  Y�zbinlerce, milyonlarca y�l s�rebilen ve katajenez ad� verilen bu bozunma s�recinde organik k�kenli kat�lar, s�v�lar ve gazlar olu�mu�tur.  Bunlardan s�v�lar ve gazlar bozunmalar�n� s�rd�rerek bizim alg�lad���m�z anlamda ham petrole ve do�al gaza d�n��m��lerdir.

Organik hammaddenin katajenezi s�ras�nda, bu maddelerin g�zenek ve �atlaklar�n� doldurdu�u kaya� da diyajenez ad� verilen de�i�im s�reci ge�irir.  Diyajenez s�ras�nda killer, kumlar, organik art�klar�n kabuklar� ve mineraller hem kimyasal hem de fiziksel olarak de�i�imler ge�irirler ve s�k�la�arak ta�la��rlar, yeralt� kaya� katmanlar�n� olu�tururlar.  G�zenekleri i�inde petrol ve gaz olu�an bu kaya�lara hazne kaya� ad� verilir. 

Bir hazne kayac�n i�erisinde i�erisinde olu�an petrol ve gaz, k�r�lmalar�n olu�turdu�u �atlak ve k�r�k y�zeyleri boyunca ka�arak daha g�zenekli kaya�lar�n g�zenekleri ve/veya �atlaklar� i�ine g�� edebilirler.  Bu olay petrol veya gaz�n birincil g��� olarak adland�r�l�r.  G�� olay� kilometrelerce uza�a kadar, yatay veya d��ey y�nde olabilir.  Yeter ki petrol ve gaz i�ine yerle�ebilecekleri g�zenekli ve ge�irgen bir kaya� bulabilsinler�   G�zenekleri suya doygun, ge�irgen bir kayaca g�� etmeye �al��an petrol ve/veya gaz, sudan daha d���k yo�unlu�a sahip olmas� nedeniyle yava� yava� su ile d��ey y�nde yer de�i�tirmeye ba�lar.  Bu olay petrol veya gaz�n ikincil g��� olarak adland�r�l�r.  E�er petrol ve gaz bu kaya� g�zenekleri i�inde s�k���rlar ve bir ba�ka kaya� i�ine g�� edemezlerse, petrol ve gaz art�k kapanlanm��t�r.  Yo�unlu�u d���k olan gaz �stte olmak �zere, onun alt�nda petrol ve en altta da su, kaya� g�zenekleri i�inde a�a�� do�ru s�ralan�rlar.  Molek�lleri petrolden �ok daha k���k olan gaz bazan petrol�n i�ine giremeyece�i yeni bir g�� yolu bulup petrolden ayr�labilir.  ��te b�yle g�zenekleri i�inde petrol ve gaz kapanlam�� bir kaya� par�as�na petrol rezervuar�, yaln�zca gaz kapanlanm�� bir kaya� par�as�na da do�al gaz rezevuar� ad� verilir.

<< SAYFA BA�I


Ham petrolden dam�tma yoluyla elde edilen bile�enler nelerdir?

Ham petrol�n rafinerilerde ar�t�lmas� ve i�lenmesi sonucunda, ortalama olarak %43 benzin, %18 fuel oil ve motorin, %11 LPG (s�v�la�t�r�lm�� petrol gaz�, propan veya propan-b�tan kar���m�), %9 jet yak�t�, %5 asfalt ve %14 di�er �r�nler elde edilmektedir.

<< SAYFA BA�I


Yeralt�nda petrol ve do�al gaz nas�l bulunur?

Petrol ve do�al gaz yeralt�nda kaya�lar�n mikroskopik g�zeneklerinin ve �atlaklar�n i�erisinde bulunur. Petrol�n yeralt�nda bir g�l veya havuz i�erisinde bulundu�u d���ncesi do�ru de�ildir. Petrol ve do�al gaz�n aranmas� jeoloji, jeofizik ve petrol m�hendisli�i dallar�n�n ortak �al��mas�n� gerektirir. Yeralt� formasyonlar�nda petrol�n ve/veya gaz�n var olup olmad��� kesin olarak yaln�zca sondaj yap�larak belirlenebilir. Petrol�n varl��� ve ekonomik olarak �retilebilirli�i sondajlarla kan�tland�ktan sonra �retim kuyular� delinerek petrol�n yery�z�ne ��kart�lmas� sa�lan�r. Petrol, yerin derinliklerinde bulunan kaya�lar�n g�zenekleri ve �atlaklar� i�erisinden akarak �retim kuyusuna ula��r.

Bir petrol veya gaz kuyusunun delinmesi i�lemi petrol ve do�al gaz m�hendisli�inin bir alt s�n�f� olan Sondaj (kuyu delme) M�hendisli�i'nin g�rev alan�na girer.  Petrol veya gaz ama�l� delinen kuyular�n pek �o�u petroll� veya gazl� ��kmaz ; kuru kuyu ad�yla an�l�r ve terkedilirler.  E�er bulunan petrol ve/veya gaz rezervi ekonomik ise, di�er bir deyi�le �retim i�in yap�lacak parasal yat�r�m� kar��layacak d�zeyde ise, o zaman petrol ve gaz�n �retimi i�in sahan�n geli�tirme a�amas�na ge�ilir. Ancak, bulunan petrol ve/veya gaz rezervi yap�lacak parasal yat�r�m� kar��layamayacak kadar k���k ise, o kuyu petroll� veya gazl� dahi olsa, petrol�n varil fiyat� yeterince y�ksek d�zeye eri�ene dek terkedilir.

Petrol ve gaz�n �retilmesi, boru hatlar� yoluyla ayr��t�rma veya t�ketim tesislerine aktar�lmas� i�lemi, petrol ve do�al gaz m�hendisli�inin ikinci bir alt s�n�f� olan �retim M�hendisli�i'nin g�rev alan�na girer.  Ancak, yerin binlerce metre alt�ndaki bir kayac�n g�zeneklerinde bulunan petrol ve gaz�n tamam�n�n �retilebilmesi hemen hemen olanaks�zd�r. Petrol rezervuar�ndan maksimum miktarda petrol �retebilmek, g�zenekli ortamda petrol ve gaz ak���n fizi�ini belirlemeye y�nelik zorlu �l��mler, ileri d�zeyde matematik i�eren hesaplamalar ve say�sal modelleme tekniklerinin kullan�m�n� gerektirir.  ��in bu par�as� da petrol ve do�al gaz m�hendisli�inin ���nc� bir alt s�n�f� olan Rezervuar M�hendisli�i'nin g�rev alan�na girer.

<< SAYFA BA�I


Do�al gaz nedir?

Do�al gaz; metan(CH4), etan(C2H6), propan(C3H8) gibi hafif molek�ler a��rl�kl� hidrokarbonlardan olu�an bir kar���md�r. Yeralt�nda yaln�z ba��na veya petrol ile birlikte bulunabilir. Petrol gibi do�al gaz da kaya�lar�n mikroskopik g�zeneklerinde bulunur ve kaya� i�erisinde akarak �retim kuyular�na ula��r. Do�al gaz, y�zeyde ayr��t�r�larak i�erisinde bulunan a��r hidrokarbonlar (b�tan, pentan.. vb) uzakla��t�r�l�r. Do�al gaz, evlerimizde kulland���m�z en temiz fosil yak�tt�r. Do�al gaz�n yanmas� durumunda karbondioksit, su buhar� ve azot oksitler olu�ur.

<< SAYFA BA�I

Petrol ve do�al gaz birbirinden farkli iki madde midir?

Petrol ve do�al gaz, ayni tip hidrokarbon molek�llerinden olu�mu�, s�ras� ile s�v� ve gaz fazlar�ndaki ak��kanlara verilen isimlerdir. Do�al gaz yeralt�nda yaln�z ba��na  bulunabilece�i gibi, petrol rezervuarlar�nda gaz ba�l��� olarak ve/veya petrol i�erisinde ��z�nm�� olarak da bulunur. Do�al gaz, �o�unlukla C1-C5 hidrokarbonlar�ndan olu�urken, petrol i�erisinde C1-C60+ (C60 ve daha a��r) hidrokarbonlar bulunur. Petrol i�erisinde ��z�nm�� gaz, petrol�n kuyuya akmas�n� sa�layan en �nemli enerji kayna��d�r.
 
A�a��da petrol ve do�al gaz�n yakla��k olarak bile�imleri verilmektedir. Bu tablodan da g�r�lebilece�i gibi petrol ve do�al gaz, ayn� hidrokarbon ailesine ait molek�llerin farkl� bile�imlerde bir araya gelmesiyle olu�ur.

 Bile�en
Do�al Gaz
Mol Kesri
Petrol
Mol Kesri
 Metan (CH4)
0.90
0.44
 Etan (C2H6)
0.05
0.04
 Propan (C3H8)
0.03
0.04
 B�tan (C4H10)
0.01
0.03
 Pentan (C5H12)
0.01
0.02
 Hexan ve daha a��r (C6H14 ve yukar�s�)
<< 0.01
0.43

<< SAYFA BA�I


Petroller nas�l s�n�fland�r�l�r?

Ham petrol�n kimyasal bile�imi olduk�a karma��kt�r. Tipik bir ham petrol �rne�i, 18 farkl� hidrokarbon ailesine ait yakla��k birka� bin kimyasal madde i�erir. Petrol�n i�erdi�i bile�enlerin tamam�n�n detayl� analizi olduk�a zordur. Petrol�n yap�s�n�n bu derece karma��k olmas�, basitle�tirilmi� s�n�flama tekniklerinin kullan�lmas�n� zorunlu hale getirmi�tir.

Yayg�n olarak kullan�lan bir s�n�flama y�ntemi petrol� parafin bazl� ve asfalt bazl� olarak ikiye ay�rmakt�r. Parafin bazl� petrollerden d���k s�cakl�klarda parafin ad� verilen bir kat� madde ayr���r. Parafin, asitlere kar�� dayan�kl�, eter, kloroform, karbon dis�lfit gibi kuvvetli solventler taraf�ndan ��z�lemeyen bir kat�d�r.

Asfalt bazl� petroller, dam�tma sonucunda art�k olarak koyu renkli (siyah) bir kat� faz olu�tururlar. Asfalt, eter, kloroform, karbon dis�lfit gibi kuvvetli solventler taraf�ndan ��z�lebilen bir maddedir.

<< SAYFA BA�I

D�nyada petrol t�kenmekte midir?

Her yenilenemez enerji kayna��nda oldu�u gibi petrol rezervleri de s�n�rl�d�r. Bununla beraber uzun y�llar yetecek petrol rezervleri mevcuttur ve yeni rezervler de yer alt�nda ke�fedilmeyi ve �retilmeyi beklemektedir. Geli�en teknoloji sayesinde petrol, derin deniz diplerinde ve yer i�inin karma��k yap�da oldu�u b�lgelerde dahi aranmakta, bulunmakta ve �retilmektedir. Yayg�n olarak s�ylendi�i gibi petrol�n yakla��k olarak 40 y�ll�k i�erisinde t�kenece�i varsay�m� asl�nda yanl�� bir anlamadan kaynaklanmaktad�r (2002 y�l� sonu d�nya rezerv/�retim ortalamas� 40.3 y�ld�r). Burada bahsedilen s�re petrol �irketlerinin ellerinde tuttuklar� ekonomik olarak �retilebilir petrol rezervlerinin miktar�ndan kaynaklanmaktad�r. Yap�lacak yeni ke�ifler ile artacak olan petrol rezervleri yak�n gelecekte �retim/t�ketim dengesini sa�layacak yeterliliktedir.

2002 y�l� kaynaklar�na g�re bilinen rezervlerin yakla��k 2/3 kadar�na sahip olan Orta Do�u b�lgesi, mevcut �retim miktarlar� korundu�unda ve yeni ke�ifler yap�lmad��� varsay�ld���nda 86 y�l yetecek kadar petrol rezervine sahiptir. Kuzey Amerika'da ise bu oran yakla��k 13 y�l kadard�r.

<< SAYFA BA�I

OPEC nedir?

Organization of Petroleum Exporting Countries kelimelerinin ba� harflerinden olu�an OPEC s�zc���, k�saca petrol ihra� eden �lkeler organizasyonunu betimlemek i�in kullan�l�r. OPEC'in kurulu� ama�lar�ndan en �nemlisi d�nyada petrol fiyatlar�n� stabil hale getirmektir. 11 geli�mekte olan �lkenin kat�l�m� ile olu�turulan organizasyonun �yeleri a�a��da verilmektedir :

 Cezayir  Kuveyt  Suudi Arabistan
 Endonezya  Libya  Birle�ik Arap Emirlikleri
 �ran  Nijerya  Venezuella
 Irak  Katar    

<< SAYFA BA�I

OPEC sepet fiyat� ne demektir?

OPEC sepet fiyat� petrol ihra� eden �lkeler organizasyonuna dahil �lkelerin uygulad��� fiyatland�rma mekanizmas� ile belirlenmi� ortalama fiyatt�r. Ortalama petrol fiyat� belirlenirken yedi farkl� referans petrol�n ortalamas� kullan�lmaktad�r. Referans petrollerden alt�s� OPEC �yeleri taraf�ndan �retilirken, yedincisi ise (Istmus) OPEC �yesi olmayan Meksika taraf�ndan �retilmektedir. Referans petroller a�a��da g�sterilmektedir :
 

 Arabian Light (Arap hafif petrol�),  Suudi Arabistan
 Dubai,  Birle�ik Arap Emirlikleri
 Bonny Light,  Nijerya
 Saharan Blend,  Cezayir
 Minas,  Endonezya
 Tia Juana Light,  Venezuella
 Istmus,  Meksika

<< SAYFA BA�I

D�nyada en b�y�k kan�tlanm�� petrol rezervlerine sahip �lkeler hangileridir?

2004 y�l�nda kan�tlanm�� petrol rezervleri en y�ksek olan ilk be� �lkenin s�ralamas� a�a��dad�r :

 �lke

 Kan�tlanm�� Rezerv
 (109 varil)

R/P Oran�
 Suudi Arabistan

 262.7

 67.8
 Iran  132.5 88.7
 Irak  115.0 >100
 Kuveyt  99.0 >100
 Birle�ik Arap Emirlikleri 97.8 >100

<< SAYFA BA�I

D�nyada en �ok petrol �reten �lkeler hangileridir?

2004 y�l�nda en �ok petrol �reten ilk be� �lkenin s�ralamas� a�a��dad�r :

 �lke

G�nl�k �retim
  (106 varil)
 Suudi Arabistan 10.37
 Rusya Federasyonu 9.27
 Amerika Birle�ik Devletleri 8.69
 �ran 4.09
 Mexico 3.83

<< SAYFA BA�I

Nafta nedir?

Nafta ham petrol�n atmosferik ko�ullarda dam�t�lmas� s�ras�nda elde edilen (30-170�C ) renksiz, u�ucu ve yan�c� s�v� hidrokarbon kar���mlar�na verilen bir add�r. Nafta kelimesi tarihsel olarak Bak� ve �ran da yery�z�ne kadar ula�an bir t�r hafif petrol s�z�nt�s�n� adland�rmak i�in kullan�lm��t�r. Nafta kimyasal olarak parafinik, naftenik ve aromatik hidrokarbonlardan olu�ur. Nafta yayg�n olarak solvent (��z�c�) ve di�er maddelerin �retildi�i bir ara �r�n olarak kullan�l�r.  Teknik a��dan arabalar�m�zda kulland���m�z benzin ve kerosen nafta gurubu kar���mlar aras�nda yer al�r.

<< SAYFA BA�I

LPG nedir?

LPG (liquiefied petroleum gas - s�v�la�t�r�lm�� petrol gaz�) �o�unlukla 3 ve 4 karbonlu (C3 ve C4) hidrokarbonlar� i�eren ve d���k bas�n�larda s�v�la�abilen gazlar� tan�mlamakta kullan�lan bir terimdir. Do�al haliyle LPG renksiz, kokusuz, toksik �zelli�i bulunmayan bir maddedir. Havadan daha yo�undur ve bas�n� alt�nda s�v� halde depolan�r. Ka�ak olu�mas� durumunda kolayca farkedilmesi i�in i�erisine kokuland�r�c�lar eklenerek kullan�ma sunulur.

<< SAYFA BA�I

LNG nedir?

Do�al gaz atmosferik bas�n�ta yakla��k olarak -125�C s�cakl���na kadar so�utuldu�unda s�v� hale ge�er ve s�v�la�t�r�lm�� do�al gaz (LNG) olarak adland�r�l�r. Bir birim hacim LNG buharla�t�r�ld���nda yakla��k olarak 600 birim hacim do�al gaz elde edilir. LNG su yo�unlu�unun yar�s�ndan daha d���k bir yo�unlu�a sahiptir. LNG do�al haliyle kokusuz, renksiz, korozif olmayan ve zehirleyici bir �zelli�i bulunmayan bir s�v�d�r. Buharla�t�r�ld�ktan sonra kolayca farkedilmesi i�in i�erisine kokuland�r�c�lar eklenerek kullan�ma sunulur.

<< SAYFA BA�I

CNG nedir?

Yakla��k olarak 2000-3600 psi bas�nca kadar s�k��t�r�larak bas�n�l� kaplarda saklanan ve kullan�ma sunulan "yo�unla�t�r�lm��" do�al gaza verilen isimdir. CNG genle�tirilerek bas�nc� d���r�ld�kten sonra do�al gaz�n kullan�ld��� her yerde ve �ekilde kullan�labilir. CNG benzin ile k�yasland���nda daha d���k emisyon de�erlerine sahip oldu�undan yayg�n olarak ta��t ara�lar�nda kullan�l�r.

 

<< SAYFA BA�I

Biobenzin nedir?

Biobenzin (gasohol) %90 kur�unsuz benzin ve %10 tar�msal k�kenli (tah�l veya �ekerkam���) etil alkol (etanol) kar���m�d�r. Biobenzin kur�unsuz benzine g�re daha y�ksek oktanl�d�r. Bunun yan�nda emisyon miktar� da kur�unsuz benzine g�re daha d���kt�r.

 

<< SAYFA BA�I